Sözlükler dikkati, “Duygularla düşünceyi bir şey üzerinde toplama, uyanıklık halini ifade eder” şeklinde tanımlar. “Dikkat Becerisi” ise: “İlgili uyarıcıları seçebilme ve uyarıcılara yoğunlaşabilme yeterliliğidir.” Dikkat, duyguların, düşüncelerin işe karıştığı ve dikkatimizi yoğunlaştırmak için ilgili uyarını seçmemizi, makul bir süre odaklanabilmemizi ve gerektiğinde odaklamış olduğumuz dikkati başka uyaranlara yönlendirebilmek gibi son derece karmaşık işleri içeren bir süreçtir.
Çevremizin ve uyarıcıların farkında olmak
Uzman Psikolog ve“Kahve Kokulu Defter” adlı kitabın yazarı Arzu Yıldırım, dikkatin nörogelişimsel bir beceri olduğunu, her bireyde genetik ve gelişimsel olarak bulunan çevresel etmenlerin, psikolojik ve fizyolojik durumlardaki değişikliklerin bu beceriyi doğrudan etkilediğini vurguluyor.
“Çocuğum okurken biraz dikkat etsene” serzenişinizin altında, sizin iyi niyetli beklentinizin ve çocuğunuzun gayretinin olmasına rağmen ilerleme kaydedilemeyebilir. Böyle durumlarda ya sizin ve çocuğunuzun farkındalığını aşan nedenler var ve sizin, “biraz çabalasa yapacak, tembellik ediyor” saptamanız gerçeği yansıtmıyorsa?
Dikkat Dağınıklığı ve Dikkat Eksikliği aynı şey midir?
Uzman Psikolog Arzu Yıldırım, Dikkat Eksikliği ve Dikkat Dağınıklığı terimlerinin birbirlerine yakın görünseler de farklı kavram ve durumları ifade ettiklerini, farklı duygu ve davranışları kapsadıklarını belirtiyor.
Dikkat Eksikliği: Çocukların öğrenim hayatında yaşadıkları güçlüklerle kendini gösteren; sosyal hayata da yansıyan sorunlarla çocuğun hayatını etkileyen nörogelişimsel bir durumdur. Okulda problemlere yol açabilir. Ödevlere başlanması ve bitirilmesi sorun olabilir. Sınıfta ve evde derse odaklanmak güç olabilir. Evde ve okulda verilen görevler tamamlanmayabilir. Sosyal etkileşimde, özellikle akranlarla davranış sorunları yaşanabilir.
Dikkat Eksikliğinin; Hiperaktivite (aşırı hareketlilik) ile birlikte görülme sıklığı yüksektir. Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğunun (DEHB) ise Dikkat Eksikliği, Hiperaktivite ve Dürtüsellik olmak üzere üç ana belirtisi vardır. En sık görülen tipinde bu üç belirti bir aradadır. Hiperaktivitenin izlenmediği ve sadece Dikkat Eksikliğinin izlendiği tip ise Dikkat Eksikliği/Bozukluğu (DEB) olarak adlandırılmaktadır. Dikkat Eksikliği/Bozukluğu (DEB) ise ailelerin, eğitimcilerin en sık olarak gözden kaçırdıkları dikkat sorunudur. Yani çocuğunuz düz duvara tırmanacak kadar hareketli olmasa da veya istediği olmadığında kendini yerlere atmasa da bir dikkat sorunu yaşıyor ve bu nedenle bir türlü potansiyelini gösteremiyor olabilir.
Dikkat Eksikliği, çok küçük yaşlardan itibaren gözlemlenebilir. Tedavi süreci dikkat dağınıklığına göre daha uzundur. Kişinin ve çevresindekilerin hayatını ciddi oranda etkiler. Sadece odaklandığı ve yapmaya çalıştığı iş ve eylemlerde değil, diğer günlük faaliyetlerde de zorluklar ve çeşitli sakarlıklar gözlemlenebilir. Dikkat eksikliğinde uzun süreli hafıza problemleri ve unutkanlıklar, dikkat dağınıklığına oranla daha fazla görülür. Aynı hatalar ısrarla ve sık sık tekrarlanır. Bireyin aklı sanki başka yerdedir. Bildiği soruları yanlış yapar. Çok basit işlem hataları yapar. Soruları okumadan cevaplar. Başladığı işi bitiremez. Eşyalarını sürekli unutur. Dersin başına bir türlü oturamaz. Ayrıntılara dikkat etmez. Dikkatini korumada sıkıntı yaşar. Dinlemiyormuş gibi görünür. Verilen komutları izlemede güçlük çeker. Organizasyon sorunu yaşar. Yoğun düşünme gerektiren işlerden kaçınır ya da bu işleri yapmaktan hoşlanmaz. Dikkati kolayca dağılır.
Çocuklarda dikkat eksikliğinin ipuçları
Uzman Psikolog ve“Kahve Kokulu Defter” adlı kitabın yazarı Arzu Yıldırım, çocuğunuzda dikkat eksikliği olabileceğine dair bazı ipuçlarını şöyle sıralıyor.
Çocuğunuza; “oturma odasına gidip komodinin üst çekmecesindeki kırmızı kutuyu getirir misin?” dediğinizde üç kere gidildikten sonra o kutu getirilebiliyorsa; seslendiğinizde sizi duymuyorsa; kafasının sınıfta değil de başka diyarlarda olduğunu sık duyuyorsanız; sınavlar verilen süreden önce çabucak bitirilebiliyorsa; bu gün çalıştığı için öğrendiğini bildiğiniz konu ertesi gün unutulabiliyorsa… Bunlar çok sık yaşanıyorsa sorunun sadece çocuğun yeterli gayreti göstermediği için meydana geldiğini düşünebilir miyiz?
Dikkat Dağınıklığına gelince: Bir görevi yerine getirirken ki bu zihinsel veya eylemsel olabilir; dikkatini toplayamama, yapılan eyleme konsantre olamama durumudur. İçekapanık; mizaç olarak fazla hareketi sevmeyen kişilerde görülebilir. Dikkat dağınıklığı, anlık duygular ve duygu değişiklikleri sonucu ortaya çıkabilir. Yapılan işlerde anlık hatalar gözlemlenirken, diğer günlük etkinliklerde Dikkat Eksikliğinde olduğu kadar yoğun hatalar gözlemlenmez. Dikkat Dağınıklığında, kısa süreli hafıza problemleri daha fazla görülür. Eylemin tamamının bitirilmesinden çok, aşamaları arasında bir dağınıklık ve karmaşa gözlenir.
Peki, ne yapılabilir? sorusuna karşılık Psikolog Arzu Yıldırım çözüm önerilerini aktarıyor. Dikkate de CHECK-UP yaptırılabilir. Çocuklarla ilgili olarak sadece “çalışmıyor” deyip geçiştirmek ve onları anlamak için yeterli özen ve çabayı göstermemek, ileride telafisi zor sonuçlar doğurabilmekte. Her çocuk başarılı olmayı ister. Potansiyelini gösteremiyorsa eğer nedenini bulmak için çözüm, Çözüm Disleksi Derneği’nin geliştirmiş olduğu Check-Up (Yapılandırılmış Dikkat Programı) olabilir. Dikkat Dağınıklığı ve Dikkat Eksikliği/Bozukluğu yaşayan bireyler için geliştirilmiş olan bu eğitim programı, dikkatin tüm alt unsurlarını içeren ve sistematik bir şekilde planlanmış etkinliklerden oluşur. CHECK-UP ile çocukların dikkat düzeyleri test edilerek belirlenir. Çocuğa özgü ve ihtiyacına göre özel müdahale yöntemiyle dikkat düzeyleri artırılır ve dikkat süreçleri yapılandırılarak gelişme sağlanır.
“Dikkate” dikkat etmek gerek; eksikliğinde, sağlıklı bir öğrenmeden söz etmek zor olduğu gibi, çocuğun gerçek potansiyelini görmek de zor olmakta. Üstelik bazılarının söylediği gibi düzelmesini beklemek de işe yaramıyor pratikte. Çünkü sınıflar ve sınavlar geçmekte; eğitim hayatları sorunun nedenini anlamadan nihayetlenmekte. Sadece beden değil dikkat de CHECK-UP ister, bir baktırın bence…
