Dünya Sağlık Örgütü (WHO) 14 Ağustos 2024 tarihinde Maymun Çiçeği (Mpox) için PHEIC ilan etti;
Peki ama nedir bu PHEIC dedikleri ve ne kadar korkmalıyız?
Şu bir gerçek ki pandemi döneminde sağlık otoriteleri pek başarılı bir sınav veremedi;
Açıkçası başta WHO olmak üzere karar alıcı kurumlar oldukça fazla itibar ve güven kaybı yaşadı.
Ben de WHO ’yu ayakta alkışlamıyorum pek tabii ki;
Ancak belirsizliğin had safhada olduğu, her gün binlerce can kaybının yaşandığı öyle bir ortamda acaba hangi kurum süreci daha iyi yönetebilirdi ki?
İşte ne olduysa oldu ve pandeminin ilk birkaç ayından sonra insanlar WHO ’nun her açıklamasından şüphe duymaya başladı;
Açıkçası bu durumu da yadırgamıyor ve yargılamıyorum.
Ancak bilenin de bilmeyenin de sazı eline aldığı, komplo teorilerinin havada uçuştuğu böyle bir ortamda kanıta dayalı ve güncel bilgiye ulaşmak da gerçekten zorlaştı.
İşte bu yazıda güncel bilimsel veriler ışığında Maymun Çiçeği (Mpox) enfeksiyonu ile WHO ’nun aldığı PHEIC kararının ne anlama geldiğine dair “kanaate değil, bilakis kanıta dayalı” açıklamalar bulacaksınız…
PHEIC Nedir?
PHEIC, İngilizce bir terim olan Public Health Emergency of International Concern ’in baş harflerinden oluşan bir kısaltma;
Meali ise Uluslararası Öneme Sahip Halk Sağlığı Acil Durumu…
WHO tarafından PHEIC kararı:
- Ciddi, ani, olağandışı veya beklenmedik şekilde ortaya çıkan bir hastalığın uluslararası yayılım yoluyla diğer devletler için de bir halk sağlığı riski oluşturduğu
- Etkilenen devletin ulusal sınırlarının ötesinde de bir halk sağlığı tehditi taşıyan
- Potansiyel olarak koordineli uluslararası müdahale gerektiren
- Acil uluslararası eylem gerektirebilecek bir durum ortaya çıktığında verilir.
Yukarıdaki açıklamadan anlaşılacağı üzere PHEIC maymun çiçeğine özgü bir durum değildir!!!
İlki 2009 yılında domuz gribi (H1N1) için olmak üzere bugüne kadar toplam sekiz PHEIC beyanı oldu.
Bunlar sırasıyla:
- 2009 H1N1 (domuz gribi)
- 2014 çocuk felci
- 2013-2016 Batı Afrika’da Ebola
- 2015-16 Zika virüsü
- 2018-20 Kivu Ebola
- COVİD-19 pandemisi
- 2022 maymun çiçeği
- 2024 maymun çiçeği
WHO, PHEIC bildirimlerini her üç ayda bir gözden geçirmek üzere geçici olarak yayınlar; gerektiğinde revize eder.
Şu an itibariyle yukarıdaki tablodaki bildirimlerden halen PHEIC altında olanlar çocuk felçi, COVİD-19 ve maymun çiçeğidir.
PHEIC deklarasyonu, yalnız bulaşıcı hastalıklarla da sınırlı değildir;
Kimyasal veya radyoaktif maddeye maruz kalmanın neden olduğu acil bir durumu da kapsayabilir.
Özetle PHEIC ’i bir nevi alarm sistemi ya da harekete geçirici erken mesaj olarak değerlendirmek gerekir…
PHEIC Kararına Neden Olan Maymun Çiçeği Nasıl Bir Hastalıktır?
Maymun çiçeği (İngilizce tanımıyla Monkeypox) ya da kısaca Mpox gündemimize son zamanlarda girmiş olsa da aslında bilim dünyasının çok uzun yıllardır bildiği bir enfeksiyondur.
Maymun çiçeği virüsü 1958 yılında ilk olarak maymunlarda gösterildiği için bu ismi almış;
Ancak günümüzde asıl bulaş yolu maymunlardan ziyade kemirgenlerdir.
İnsandan insana yayılmanın ise çok daha nadir olarak gerçekleştiği bildiriliyor;
En azından şimdiye kadar bu şekilde olduğunu sanıyorduk…
Başlangıçta maymun çiçeğinin sadece hayvanlarda enfeksiyon etkeni olduğu sanılırken,
1970 ’de ilk defa bir insanda da hastalık tablosu yapabileceği rapor edildi.
Maymun Çiçeği Neden Gündem Oldu?
Daha önce de belirttiğim gibi Mpox yeni ortaya çıkan bir hastalık etkeni değil;
Batı ve Orta Afrika’da yılda birkaç bin vaka kayıtlara geçiyor.
Söz konusu bölgelerde sağlık hizmetlerine erişimdeki sıkıntılar ve kısıtlılıklar da dikkate alındığında gerçek rakam muhtemelen bunun biraz daha üstünde olsa gerek…
Şu ana kadar Afrika dışındaki sınırlı sayıdaki vakalarda ya Afrika seyahati ya da bölgeden getirilen evcil hayvanlarla temas hikayesi mevcuttur.
SARS-CoV-2 pandemisini henüz daha çok yeni atlatmışken alışılmadık bir enfeksiyon ajanı olan maymun çiçeğinin dünyanın farklı bölgelerinden ardı sıra bildirilmesi, doğal olarak endişeleri tetikleyen bir unsur oldu.
Bu durum henüz bir paniğe yol açmasa da bilim insanlarını alarm durumuna geçirdi haliyle…
Maymun Çiçeği ve Çiçek Hastalığı
İsim benzerliğinden dolayı çiçek, su çiçeği ve maymun çiçeği hastalıklarını birbirleriyle karıştırmamak gerekir.
Her kadar çiçek, su çiçeği ve maymun çiçeği aynı aile ağacına mensup “kuzenler” olsalar da,
Farklı virüslerle ortaya çıkan, farklı enfeksiyon tabloları olduklarını akıldan çıkarmamak gerekiyor.
Şu an görmüyoruz, ancak çiçek hastalığı 15–18. yüzyıllar arasında insanlığın üstüne kâbus gibi çöken bir karabasan gibiydi. Elimizde net bir sayı yok; ancak 300 ila 500 milyon insanın ölümüne neden olduğu tahmin ediliyor.
Düşünün sadece 18. yüzyılda çiçek hastalığı her yıl 400.000 kişinin ölümüne neden oluyordu; hastalanan erişkinlerde ölüm oranı %30, çocuklarda ise %80 civarındaydı…
Kurtulanlar gözlerini kaybedip kör oluyor, şanslı iseler ciltlerinde ömür boyu taşıyacakları derin izlerle paçayı yırtıyorlardı.
Örneğin 1618’de yirmi milyon olan İnka nüfusu çiçek hastalığı nedeni ile 1,6 milyona düşmüştü…
Çiçek dünya çapında yaygın olarak uygulanmış aşılama programları sayesinde yok edilmiş, daha doğru bir ifade ile eradike edilmiş bir hastalıktır.
